Kontrplak

Kontrplak, ince ahşap kaplama plakalarının tutkalla bir araya getirilmesiyle yapılır. Tek bir plakanın kalınlığı 0,2 – 3,2 mm’dir. Plakalar, birleştirilmiş plakaların damar yönleri genelde birbirine dikey olacak şekilde bir araya getirilir. Huş kontrplak levha için, genelde tek sayı olan sayıda plaka (en az üç) kullanılır, böylece yüzey plakalarının damar yönü her zaman aynı olur. Kozalaklı ağaç kontrplak plakalarında sayı çift sayı da olabilir. Tutkalla yapıştırma için normalde hava etkilerine dayanıklı fenollü reçine yapıştırıcı kullanılır. Renk bağlamında, kaplama ahşabından gözle görülür oranda daha koyudur.

Temel özellikleri bağlamında, kontrplak ahşap ile karşılaştırılabilir. Ayrıca kendi üretim yönteminden kaynaklanan aşağıdaki avantajlara sahiptir:

• dayanıklılık, yapılara esnemezlik sağlamada iyi olma
• yoğun ve darbeye karşı dayanıklı
• çok amaçlı

Bazı kontrplak ürünleri yüzey malzemesi emisyonları M1 sınıfında sınıflandırılmaktadır. Malzeme sınıflandırması, iç mekanlara yönelik inşa malzemelerinin emisyonlarına ilişkin sınır değerlerini ve ayrıca bunların sınıflandırmalarını içerir. M1 sınıfı, kirlilik emisyonları en katı gereksinimler dahilinde olan test edilmiş malzemeleri içerir. 

Basit kontrplar

Basit kontrplak üç ana kategoriye ayrılabilir: huş kontrplak (yoğunluğu yaklaşık 680 kg/m3), karma kontrplak (yoğunluğu yaklaşık 620 kg/m3) ve kozalaklı ağaç kontrplakları (yoğunluğu 460-520 /m3). Huş kontrplak, özel döşeme ve zorlu iç mekan kaplamaları gibi yüksek dayanıklılık veya yüksek kalite gerektiren uygulamalarda kullanılır. Karma kontrplaklar çok amaçlı genel kontrplaklardır. Bunlar örneğin satış ürünleri ve özel kontrplaklar için basit levhalar ve beton kalıpları olarak kullanılır. Karma kontrplağın yüzeyi her zaman huş olduğu için, bunlar huş kontrplaklarla aynı kalite sınıfındadır. Karma kontrplaklar şunlardır:

• Kombi: her iki yüzeyde iki huş kaplama, huş ve kozalaklı ağaç değişen iç kaplamalar
• Ayna görüntü kombi: yüzey kaplamaları huş, kozalaklı ağaç ve huş değişen iç kaplamalar
• İkiz: yüzey kaplamaları huş, iç kaplamaları kozalaklı ağaç

Kozalaklı ağaç kontrplaklar özellikle inşaatta kullanılır, örneğin, çatı yapıları ve iç döşemelerde. Bunlar çoğunlukla ladinden yapılmıştır.

Kontrplak kalite sınıfları

Uygulamaya (braketlerde, diğer genel olarak kullanılan kalite sınıfı) göre, huş kaplama kontrplakların kalite sınıflarının seçimi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Uygulamaya göre, kozalaklı ağaç kontrplakların kalite sınıflarının seçimi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Basit kontrplaktan yapılan kaplamasız satış ürünleri

İnşaata yönelik, basit kontrplaktan yapılan satış ürünleri örnekleri

• 9 m duvar kaplaması
• 18 mm tümüyle zıvanalı kirişli alt döşeme tahtası
• çatı kaplama altyapısına yönelik uzun tarafları zıvanalı kirişli 15 mm levha

Duvar kaplaması (levha boyutu 1.200 x 2.750 mm, nominal kalınlık 9 mm) zıvanalı kirişli değildir ve diğer iç mekan kaplama malzemesinin iç kaplama olarak kontrplağın üzerinde kullanıldığı, iç duvarlarda ve çift kaplamalı duvarlarda dayanıklılığı ve esnemezliği artırmak üzere taban plakasına yöneliktir. Levhanın boyutları en yaygın olan 400 mm ve 600 mm

sütun boşlukları için uygundur.

Alt döşeme tahtası (zıvana ve kirişlerden monte edilmiş levha boyutu 2.400 x 1.200 mm, nominal kalınlık 18 mm) tümüyle zıvanalı kirişlidir ve bir podyumda desteklenen zeminleri için yüke dayanımlı yapısal levha olmaya yöneliktir. Kalınlığı ve boyutları 400 mm ve 600 mm profil boşlukları için uygundur.

Çatı altyapı levhası (levha boyutu 2.700 x 1.200 mm, nominal kalınlık 15 mm) özel bir yapıya sahiptir, uzun taraflarından zıvanalı kirişlidir ve özellikle çatı destekleri arasındaki mesafe 900 mm olduğunda keçe – plaka metal çatılar için yüke dayanımlı altyapı olmaya yöneliktir. Geleneksel kaba zıvanalı kirişli kaplamayla karşılaştırıldığında, kontrplak kaplama toplam çalışma saatinde çok önemli tasarruflara ve eşit ve yapısal olarak esnemez altyapıya ulaşabilir. Levha ayrıca zeminlerde yüke dayanımlı altyapı olarak da kullanılabilir. Levhalar temelde inşaat sırasında neme karşı koruma içindir.

Basit kontrplaktan yapılan diğer kaplamasız satış ürünleri ile bağlantılı olarak, kirişli ve yarı zıvanalı ve kirişli iç levhadan (levha boyutu 2.500 x 1.210 ya da 610 mm, kalınlıklar 7,5 ve 10 mm) da bahsedilmelidir. Bu iç duvarların ve tavanların döşenmesi ve yarı panel kaplanmasına yöneliktir ve iç döşeme levhası şeklinde kullanılır. İç levhalar ladin kaplama yüzeyli olarak kozalaklı ağaçtan yapılır ve bunların görünür yüzü W şeklinde kirişlerle 75 mm aralıklarla boyuna kirişlidir. Uzun taraflar yarı zıvanalı ve kirişlidir.

Özel kontrplaklar

Özel kontrplaklar, temelde belirli bir amaca yönelik olarak standart boyutlarda yapılan ve uygulamaya bağlı olarak farklı şekillerde kaplanan basit kontrplaklardır. Kaplama işlemi kontrplağın aşınma, darbe, hava ve kimyasal etkilere karşı dayanıklılığının yanı sıra sürtünme özelliklerini geliştirebilir. Kaplamalı kontrplaklar genellikle renkli kenar boyasıyla kenar korumalıdır. Fabrikada yapılan kenar koruması depolama sırasında neme karşı korumaya yöneliktir ve levha nem koruması gereken bir yere konursa her zaman yenilenmelidir.

Kaplamalı kontrplak örnekleri

Film kontrplak ya da kalıp kontrplak, kaplamalı kontrplağın en iyi bilinen ve en çok kullanılanlarındandır. Basit levha için, huş, karma ve kozalaklı ağaç kontrplakların tümü kullanılır; bunların geneldi her iki yüzeyi normalde rengi koyu kahverengi olan, pürüzsüz ve dayanıklı fenollü filmle kaplanır,  Bu tür kontrplak beton kalıplarında, nakliye araçlarında ve tarımsal binalarda iç döşeme levhası olarak kullanılır.

Levhanın kalınlığı 6,5 ile 30 mm arasında değişir. Standart genişlikler 1.200, 1.220, 1.500 ve 1.525 mm’dir ve uzunluklar 1.200 ve 3.660 mm arasında değişir. Yukarıda belirtilen kahverengi filme ek olarak özel renkler de mevcuttur. Ancak bunlar beton kalıpları için önerilmez.

Astar boya kaplı kontrplak, kaporta işlemleri, trafik işaretleri, reklam panoları gibi boyama gerektiren yüz kaplamasına yöneliktir. Huş ve karma kontrplak basit levha olarak kullanılır ve her iki yüzü fenol bazlı astar kağıtla kaplanır (açı kahverengi) ve arka yüzey alternatif olarak fenollü filmle de kaplanabilir. Levhalar hazır astarlı olarak da kullanıma sunulmaktadır.

Levhanın kalınlığı 6,5 ile 30 mm arasında değişir. Standart genişlikler 1.200, 1250, 1.500 ve 1.525 mm’dir ve uzunluklar 2400 ve 3.660 mm arasında değişir. Levhalar normal dış boyalarla (astar + 2 yüzey katı) veya özel boyalarla (yüzeyde 2 x epoksi bazlı boya ve 1 x poliüretan boya) boyanabilir. Levhaların kenarları, yüzeylerde olduğu gibi boya ile korunur. Boynan kontrplak yüzeyi, kaplanmammış kontrplağın boyalı yüzeyinde ve yüzey kaplamasında zaman oluşan kılcal çatlaklar yaşamaz. 

Diğer özel kontrplaklar

Diğer özel satışa yönelik veya işlenmiş kontrplak ürünleri şunlardır:

• iskele levhaları: üzerinde kayma önleyici desen, diğer adıyla tel desen basılan, fenollü film kaplı
• balkon zemini levhası: hava etkileri ve güneş ışığına karşı dayanıklı kaplamalı

Kontrplağın iskelet yapısı parçası olarak kullanılması

• çift levhalı duvarlarda duvar levhası: duvar yapısını dikleştirir
• çatı altyapısı: çatı altyapısını dikleştirir
• alt döşeme tahtası: yatay yapıyı dikleştirir

İç kaplama

İç kaplama örnekleri

• duvar kaplama
• yarım duvar panel kaplama
• tavan kaplama

İç kaplamaya uygun kontrplak:

• tüm basit kontrplaklar (kalite sınıfı yüzey kaplamasına göre seçilir, temel sınıflar E, I ve II)
• iç kaplamaya yönelik satışa yönelik kontrplak ürünleri

İç kaplamada dikkate alınacak konular:

• Yangın mevzuatları açısından, kontrplak evlerde iç kaplama için özellikle uygundur (P3 yangın sınıfı yapılar). Çoğu durumda, oturmaya yönelik, ofis ve kamu binaları vb. için iç kaplamada kullanılabilir.
• Kuru iç mekanlarda, kontrplağın nem dinamikleri hafiftir. Levhalar arasındaki dişlerin dışarıda dişler (1-3 mm) olarak yapılması tavsiye edilir Dişler gerekirse ince uzun parkelerle kapatılabilir.

Duvar levhalarının montajında, tavsiye edilen duvar kalınlığı ve destekler arasındaki mesafe şöyledir:

• 6,5-9 mm, mesafe en fazla 300 mm olduğunda
• 9-12 mm, mesafe en fazla 600 mm olduğunda

Tavan kaplamasında, sabitleme destekleri arasındaki önerilen mesafe an fazla 400 mm’dir.

Levhalar, levha kalınlığının 2½-3 katı kadar uzunluktaki çiviler ya da vidalarla sabitlenir.

Sipariş verme

Kontrplak levhalar sipariş edilirken aşağıdaki bilgiler verilmelidir:

• kullanım
• nominal kalınlık olarak kalınlık (mm)
• her zaman damar yönündeki önce belirtilerek yüzey kaplaması ölçümlü levha boyutu (mm x mm)
• kontrplak türü (örneğin, kombi)
• iki yüzeyin de kalitesi, görünür yüzey her zaman önce belirtilir (örneğin, S/WG = II/IV)

Kontrplağı, ilave ya da özel işlenmiş vb şekilde ölçüye göre hazırlanmış, delinmiş olarak sipariş etmek de mümkündür.

Depolama

Nakliye ve depolama sırasında, levhalar nem, kir, yerle temas, güneş ışığı, çökme ve çiziklere karşı korunur. Levhalar düz bir zeminde yüzleri yere bakacak şekilde saklanır. Gerekirse, 0,5 metre aralıklarla destekleyici ahşap kullanılır. Levhalar dikey olarak depolanmamalıdır. Levha istifi etrafındaki çelik çemberler, kontrplak nemli koşullarda saklanacaksa çıkarılmalıdır. Levha istifli koruyucu örtü ile kapatılır. Depolama koşulları, levhaların en son kullanılacağı koşullara benzer olmalıdır. Montaj öncesi, kontrplak en son kullanılacağı koşullara yakın koşullarda 3-8 gün havalandırılmalıdır.

Çalışma ve işleme

Kontrplağın, 1 mm/1m’lik kontrplak için nem dinamikleri montaj sırasında dikkate alınmalıdır.

Kesme

Örneğin, masaya monte ya da taşınabilir daire testere levhaları kesmek için uygundur. Daha küçük kesme işlemleri normal el testeresiyle yapılabilir. Dış hat kesimi kıl testeresiyle yapılabilir. Kesilen levha, kesmenin neden olduğu yüzey kaplamasının yıpranması (özellikle kaplamanın damar çaprazı doğrultusunda kesim), levhanın gizli kalan arka yüzeyinde gerçekleşecek şekilde bıçağın hareket yönüne göre monte edilir. Örneğin, taşınabilir bir daire testere (döner testere) kullanılırken, levhanın görünür ön yüzünün aşağı bakar şekilde yerleştirilmesi tavsiye edilir.

Delik açma

Gerekirse, iç kaplamada kullanılan kontrplak levhalar hazır delinmiş olarak da sipariş edilebilir. Delik açılmış levhalar normalde akustik ya da görünüm amaçlarıyla kullanılır.  Delik açma mekanik olarak yapılır ve levhalar sipariş edilirken yukarıda belirtilen talimatlara ek olarak, delik boyutu ve delikler arasındaki boşluk da belirtilmelidir. Delik boyutu, örneğin ø 6, 8, 10, 12… mm ve delikler arasındaki mesafe 16, 32, 64….mm olabilir. Bazı tedarikçiler belirli standart delik boyutlarına ve mesafelerine sahip olabilir, bu nedenle sipariş vermeden önce delik açma alternatiflerini kontrol etmeniz tavsiye edilir.

Bükme

Eğimli yüzeyler kontrplak ile de yapılabilir. 10 mm kalınlıktan ince levhalar bu amaca en uygun olanlardır. Yüzey kaplamasının damar yönü çaprazı doğrultusunda gerçekleşen kesim ile ve kalınlığı en fazla 9 mm olan levha için gösterge bükülme yarıçapı bir metreden biraz azdır. Küçük bükülme yarıçapının levha yüzeyinde kılcal çatlaklar yaşamasına neden olacağını bilmelisiniz. Bükülmüş bir levha her zaman vidalarla sabitlenir.

Sabitleme

Levhaları sabitlemek için kullanılan çivilerin uzunluğu levha kalınlığının en az üç katı kadar ancak 30 mm’den az olmamalıdır ve vidaların uzunluğu levha kalınlığının en az 2½ katı kadar ancak 25 mm’den az olmamalıdır. Çivilerken, profilli çivilerin kullanılması ve çatılar için taban plakaları monte edilirken sıcak galvanizli vida ya da çivilerin kullanılması tavsiye edilir.

Levhalar her iki tarafta yaklaşık 150 mm ve ortada 300 mm aralıklarla sabitlenir. Görünür bırakılmayacak olan sabitleyiciler, levhanın kenarına ortalama 10 mm mesafeyle kontrplak levhalara sabitlenir. Görünür bırakılacak sabitleyiciler, levhanın kenarına 10 mm mesafede, düz bir sırada ve dişin her iki tarafında birbirine bakar şekilde kontrplak levhalara sabitlenir.

Kontrplak, iskelet yapıların parçası olarak kullanıldığında (genellikle zıvanalı kirişli kozalaklı ağaç kontrplağı), yan yana olan levhalar levha dişleri çapraz düzen oluşturmayacak şekilde monte edilir.

Yüzey işlemi

Kaplamasız (ahşap yüzeyli kaplama) kontrplağa, ahşap döşemeye yönelik normal boya ürünleri ile yüzey işlemi yapılabilir. Astarlama, olası yüzey çatlaklarını önlemek için özenle yapılmalıdır. Yüzeydeki kılcal çatlakları önlemek için, epoksi astarla önceden işlenmiş ya da astar kağıdıyla kaplanmış kontrplak kullanın. Kaplamalı kontrplağı boyarken, yüzeye iki kat epoksi astar ve bir kat poliüretan boya uygulanması tavsiye edilir.

Yüzey işlemesine yönelik ürünler üreticiye bağlı olarak önemli farklara sahip oldukları için, ürünün kontrplak yüzeylere uygunluğu üreticinin talimatlarından her zaman kontrol edilmelidir.

İç kaplama levhalarının yüzey işlemesi temelde estetik öneme sahiptir. Koruyucu boya, cilalı renklendirme, lekeleme vb. kontrplağa istenen rengi verirken renksiz vernik özellikle istenen parlaklığı sağlar. Ayrıca, yüzey işleme kontrplak kaplamayı temiz tutmayı kolaylaştırır.

İç mekanlarda, kontrplak kaplamanın yüzey işlemi için aşağıdakiler uygundur:

• macun (renksiz ya da renkli)
• vernik (renksiz ya da renkli vernik)
• boyama (iç mekan ahşap yüzeylere yönelik en yaygın olan tüm ürünler)

İşlem öncesi, yüzeyin hafifçe zımparalanması önerilir (özellikle macun sürülebilir yüzeyler). Kuru yerlerde, kontrplak yüzey işlemesi olmadan da kullanılabilir. Teknik anlamda, özellikle tavan kaplaması genellikle yüzey işlemesi gerektirmez. Ancak, güneş ışığından gelen UV ışınının zamanla üst kaplamanın kararmasına neden olduğunun farkında olunması önemlidir; bu durum da bir ölçüde UV koruyucu madde içeren vernikle önlenebilir. Öte yandan, vernikleme de tek başına üst kaplamanın ton değiştirmesine neden olabilir (genellikle daha sarı) Bu durum az miktarda beyaz pigmentle karıştırılan vernikle önlenebilir. Yukarıda bahsedilen ton ve dayanıklılık değişiklikleri, üst kaplamanın yapıldığı ağaç türüne göre değişiklik gösterir.

Kontraplağı yeniden kullanma ve imha etme

Yeniden kullanma

Levhalar sağlam ve kuru ise ve yapıştırıcı kaplama dişlerinden ayrılmamışsa, kontrplak levhalar duruma bağlı olarak yeniden kullanılabilir. Yeniden kullanım, kontrplak levhaların “imha edilmesinin” en popüler yoludur.

Yakma

Az miktarda kaplamasız ya da film kontrplak başka odunlarla yakılarak imha edilebilir. Yanmanın tam olarak mümkün olması için sıcaklığın çok yüksek olması gerekir.

Kompostlama

Basit kontrplaklar ve çoğu özel kontrplak kompostlanabilir de. Atık ahşap lifleriyle karıştırılmış kontrplak atığı kompostlama işlemini kolaylaştırır.  Yeterli ölçüde kontrplak atığı katı atık sahasına götürülebilir.

Kontrplak uygulamaları

İnşaat

• çatı altyapıları
• alt zemin döşeme
• duvar ve yüke dayanımlı yapılar için takviye kaplama
• iç kaplama
• balkon zeminleri
• iskele platformları
• beton kalıplar
• bina şantiye çitleri

İnşaat sektörü

• profiller için gövde plakası olarak
• döşenmiş parke zemin için altyapı
• demirbaşlar

Nakliye amaçlı

• konteynerler
• dorseler
• kamyonet iç kaplamaları
• demiryolu kaideleri

Gemi inşaatı

• kargo gemisi döşemeleri
• araba güverteleri
• kapaklar
• iç dekorasyon

Diğer uygulamalar

• mobilya, marangozluk endüstrisi ve küçük eşyalar
• yiyecek endüstrisi için ekipman
• ambalajlama
• trafik işaretleri ve reklam panoları
• oditoryum/stadyum yapıları
• sergi ve fuar yapıları
• buz pistleri
• hoparlör kabinleri